امروز 27 جمادی‌الثانی یادآمد درگذشت ابوعبداللَّه حسين بن احمد بن حجاج، معروف به ابنحجّاج یکی از نوادر ادبا و شعرای تاریخ شیعی بود که چه در ساختار زبان و لحن بیان و قدرت کلام و چه در معنا و مضمون و ادبیات و آرایه های شاعرانه جزء برجسته ترین و بلندپایه ترین ادبای عصر خویش و اعصار ماضی و متقدم بود و تاکنون کمتر کسی در عرصه هایی که او فن آوری و میدان داری کرد بدین پایه از بزرگی و جلال و جمال و اقتدار ادیبانه رسیده است.
به گزارش سرویس علمی، فرهنگی خبرگزاری حوزه، ابن حجاج چه در عرصه شعر، متعهد و دفاع از کیان و مکتب اهل بیت عصمت و طهارت و چه در حوزه های فنی دیگر که عرصه شعر را در آنها می توان مورد توجه و تنبه و دستاوردهای بزرگ قرار داد به موفقیت های بزرگی نائل آمد.
او در شعر مراد اهل بیت و چشمه جوشانی بود که کلمة توحید را در تکاپویی عارفانه به منصه ظهور و بروزی جاودانه رساند آنچنانکه تا به امروز از او به عنوان سرآمد شاعران شیعی و مرشد عرصه کلام و شیدائی مقام واژگان یاد می شود.
باری؛ ابن حجاج هم در عرصه شعر ناب توحیدی و بیان معارف ایمانی و ماقب اهل بیتی و هم در سایر عرصه های فنی و قالبها و ادوات و سبکهای مهم ادب و هنر زبان و بیان به جایگاهی بلندمرتبه رسید و از بلندترین قله های کلام با مردمان عصر خویش و همه اعصار پس از آن سخن گفت.
ابن حجاج شاعری هم عصر با بزرگان و اقطابی همچون سيدمرتضي و سيدرضي از دانشمندان قرن چهارم هجري بود و از شعراي دوستدار اهلبيت (ع) و از دشمنان سرسخت مخالفان حضرات معصومین (ع) بود که در این تولی و تبری سنگ تمام گذاشت و از هیچ کوشش و تلاشی در راه انتشار معارف حقه مکتب معصومین(ع) و هدم و هجو و هزل دشمنانش فروگذار ننمود.
معروف و مشهور است كه در خوابِ سيدرضي، ابن حجاج از جانب اهل بيت(ع) به عنوان «شاعر اهل بيت» عنوان و مطرح شده است که این خود نشانه ای است بر بزرگی و عظمت و شوکت و مقام رفیع عالمانه و عاشقانه و عارفانه و البته شاعرانة او.
از جمله آثار ابن حجاج، ديوان ده جلدي او است كه در برترین و مهم ترین موزههاي جهان نگهداري ميشود.
ابن حجاج در منطقه ای بين بغداد و كوفه در سال 391 هجری قمري درگذشت و به ملکوت باری و اعلی پرکشید و مقام و منزلتش یاری نمود تا در پائين پاى حضرت امام موسى كاظم (ع) به خاك سپرده شود هم آنچنانکه وصيت نموده بود كه او را در آنجا دفن نمايند و بر لوح مزارش بنويسند: «و كلبهم باسط ذراعيه بالوصيد».
و در هنگام رحلت و دو دوران حیات و پس از مماتش بسیاری از بزرگان و اجله فخر و حکمت و عالمان برجسته دین و بزرگان آئین او را مورد ستایش و تعظیم قرار داده و از او و شخصیت رفیع و درجه شیدایی عارفانه و قوت و مکنت اندیشه و بیانش تمجید نموده بودند و از آن میانه یکی هم حضرت سيد رضى(ره) که ابن حجاج را هم درجه امر القيس شمرده بود.
ابن حجاج صاحبی آثار و دواوین متنوعی است و از آن جمله قصيده معروف او «يا صاحب القبة البيضا على النجف» که زبانرد خاص و عام و شهره آفاق است.
ابن حجاج در واقع بلندمرتبه ترین شاعر و دانشمند و نويسنده و لغوي مشهور عصر بني عباس و آل بويه بود. وي با طبعي شگو دارای قریحه و ذوقی بی بدیل در حوزه شعر، و خاصه نوآوری در شيوه هزل و هجو در این قالب کلامی بوده است.
ابن حجاج در محله سوق يحيى در بغداد به دنیا آمد. دوران كودكي را در آنجا گذراند و ندر محضر ابن رومى، شاعر معروف شيعى، به تحصيل کمال و دریافت حقایق معارف شاعرانه و مراتب فضل و کمال ادیبانه پرداخت.
نياكان ابن حجاج جزء كارگزاران حكومت آل بويه بودند. بالتبع ابن حجاج هم در نوجواني به کارگزاری ابواسحاق ابراهيم صابي كه خود از منشيان و ديوان سالاران آل بويه در بغداد بود مشغول شد اما پس از چندی از این کار حذر نمود و به دنیا شاعری پانهاد. صميمانه به جان پذيرفت، اما ديري نپاييد كه از اين كار كناره گرفت و به شعر و شاعري رو آورد.
ابن حجاج را باید شاعری ذوق آسا و جوششی دانست که استعداد و نبوغ معجزه آسای شاعرانه را با روح لطیف و ذوق سلیم خویش به همراه داشت و در سرایش شعر، بسیار زبردست و آسوده گوی بود و نه چندان کوششی و آموختنی که شعر را بسازد به سختی.
نه، او براستی در جان و جهان خویش و در طبع لطیف و ذوق شریفش، شاعر بود و این شاعرانگی را به صورتی تام و تمام در خدمت مکتب اهعل بیت درآورد.
ناگفته نماند اینکه صدالتبه این شاعری و شاعرانگی با مایة دانش و فضل و علم و حکمت و خرد او آمیخته بود و رمز ماندگاری و موفقیتش هم همین بود.
* سخنان بزرگان
صاحب روضات الجنات در باره ابن حجاج می گوید:
«ابن حجاج سراينده اي ماهر و كاتبي از شيعيان امامي مذهب و از اهالي نيل بغداد و ساكن بغداد بود ودر صنعت شعر و سرايندگي شهره آفاق بوده و از محتسبان به شمار مي آمد طبق نقل ابن شهرآشوب مازندراني در معالم العلماء وي از جمله سرايندگاني بوده كه به مدح اهل بيت(ع) تظاهر مي كرده است و از عكس العمل مخالفان عليه او هراسي نداشته و از شاگردان ابن الرومي و از ايرانيان بوده است».
شيخ حر عاملي در أمل الآمل او را شاعري فاضل و اديبي امامي مذهب و از فرزندان حجاج بن يوسف ثقفي خوانده است.
* سخن علاّمه امينى درباره ابن حجاج
علاّمه امينى، صاحب كتاب الغدير، درباره ابن حجاج چنین می گوید:
«وي از استوانه هاي تشيّع و اعيان علماي مذهب و سر آمدي از سرآمدان علم و ادب و از نوابغ شعراي شيعه به شمار آمده و در ميان دبيران، ممتاز و برجسته بوده است تا آن جا كه گفته اند: همپايه امرؤ القيس بوده و در چهارصد سال فاصله زماني ميان اين دو شاعر، هيچ يك از شعرا همطراز آنان نگشت».
ابن خلكان درباره او می گوید:
«ابوعبدالله، حسين بن احمد بن حجاج، كاتب و سراينده اي مشهور است، سراينده اي بي باك و در عين حال، يگانه روزگار، سرايندگان معاصر او در اين رشته از سرايندگي به پاي او نمي رسند كه بتوانند هجو را بدون تكلّف و شيرين بسرايند».
* شیخ صدوق حسین بن احمد (ابن حجاج)
خاتم المحدثين، محدث قمي از او اين گونه ياد كرده است.
«شيخ جليل براح وهاج و بحر عجاج، ابو عبدالله، حسين بن احمد معروف به ابن حجاج...»
«او به نيلى، بغدادى، امامى، كاتب، فاضل، اديب و شاعر شهرت داشت، وي از شعراي اهل بيت(ع) و يگانه عصر خود به شمار مي رفت. گفته شده كه او در فن شعر در حد امرؤ القيس بود، و در بين ايشان شخصي مثل خودشان نبود؛ زيرا هر يك از آنان روشي را اختراع كرد»
علامه ميرزا محمد علي مدرس تبريزي نيز درباره اش می گوید:
«ابن الحجاج اديبي است فاضل و شاعري است ماهر، و با سيد رضي معاصر بوده و در عهد ديالمه از اكابر و از شعراي صميمي اهل بيت رسالت به شمار مي رفت و اشعارش طبيعي و خالي از تصنيع و تكلّف بوده است گويند ابن الحجاج و امرؤ القيس در فن شاعري در يك درجه بوده و هر يك طريق خاصي را ابداع كرده اند و ثالثي ندارند.»
* شيخ بهائي و ابن حجاج
شيخ بهائي را هم در باره ابن حجاج می گوید:
«فاضل اديب، حسين بن احمد، مشهور به ابن حجاج از اعاظم شعراي فاضل است. او - رحمه اللّه - امامي مذهب و متصلب در تشيع بوده است».
آيت اللّه آقا شيخ محمد صالح حائرى نیز در كتاب تاريخ معارف اماميه از ابن حجاج ياد مي كند و مي نويسد: «ابن حجاج، ابوعبداللّه حسين بن احمد حجاج، نويسنده محاسب، بغدادى، شاگرد ابن الرومي و ايراني نژاد بوده است. قصيده معروف (يا صاحب القبة البيضاء) از آثار اوست»
صاحب كتاب انوار الرّبيع في انواع البديع از ابن حجاج چنین یاد می کند:
«ابن حجاج دانشمند هوشمند از هوشمندان علم و ادب بوده است. گفته اند: در شعر و شاعري در حد امرؤالقيس بوده است كه در فاصله زماني بين آن دو، كسي به مانند ايشان نبوده است. مسؤوليت امور حسبه در دو نوبت به او واگذار شد. و اين منصب، منصب جليلي است كه افرادي عهده دار آن مي شوند كه به دانش و جوانمردي و تقوا متّصف باشند».
باری؛ ابن حجاج چه در عرصه شعر متعهد و دفاع از کیان و مکتب اهل بیت عصمت و طهارت و چه در حوزه های فنی دیگر که عرصه شعر را در آنها می توان مورد توجه و تنبه و دستاوردهای بزرگ قرار داد به موفقیت های بزرگی نائل آمد.
او در شعر مرید مراد اهل بیت و چشمه جوشانی بود که کلمة توحید را در تکاپویی عارفانه به منصه ظهور و بروزی جاودانه رساند آنچنانکه تا به امروز از او به عنوان سرآمد شاعران شیعی و مرشد عرصه کلام و شیدائی مقام واژگان یاد می شود.
رحمت خدا بر او، روحش شاد و یادش گرامی!
